Nu blijk ik een andere hoofdpersoon in het Litvinenko moordmysterie goed te kennen! Ik was in de zomer van 2004 tweemaal te gast bij Jevgeni Limarev. Een slechte herinnering.
Wie is Jevgeni Limarev? Deze ex-KGB’er stuurde eind oktober een dossier van drie pagina’s naar de Italiaan Mario Scaramella. Daarin stond dat de KGB-veteranenclub ‘Eer en Waardigheid’ van kolonel Valentin Velitsjko een dodenlijst wilde afwerken, met daarop ondermeer de naam van Aleksandr Litvinenko. Scaramella vertrok met dat dossier naar Londen, daar werden hij en Litvinenko op 1 november vergiftigd met polonium 210.
Met Limarev kwam de hele poloniumaffaire dus aan het rollen. Hij leeft nu in doodsangst, lees ik vandaag in Le Monde: gaat hij er zelf ook aan? Er was een inbraak in zijn huis, er lopen rare snuiters in zijn dorp rond. De Scotsman meldde eerder dat Limarev op 26 november mysterieus werd beroofd in Rome:
Paolo Guzzanti, an Italian senator who headed a parliamentary inquiry into KGB activity in the country, identified the author of the e-mail as Evgenij Limarev, a KGB defector living under the protection of the French secret services on the French-Italian border.
Mr Limarev - who has also been identified by Italian security services as the source of the e-mail - was robbed in Rome last Sunday. The keys to his safe house were stolen and later used to try to gain entry.
Mr Limarev, a former KGB instructor, was the victim of the robbery during a visit to the Italian capital to meet contacts.
A bag containing documents and the keys were grabbed from him as he walked through the city to Hotel Stella near Rome’s Termini railway station.
The theft was reported to police and Mr Limarev later left Rome to travel north. No trace of the bag has been found.
De naam Limarev zeurde deze week de hele tijd in mijn achterhoofd. Limarev, Limanov, Limarev … kende ik hem niet? Vanavond opeens een aha-moment. Natuurlijk! Ik heb Jevgeni Limarev in de zomer van 2004, tweemaal bezocht in een Frans dorpje Cluses, een half uur ten zuiden van Genève op weg naar de Mont Blanc-tunnel.
Limarev benaderde die zomer alle Moskouse correspondenten per e-mail over de Arjan Erkel-affaire: hij wilde tegen betaling informatie leveren. Ik was toen bezig met research voor ‘Gijzelaar van de Kaukasus’ en snakte naar informatie. Door het schandaal rond het miljoen losgeld voor Arjan Erkel waren veel andere bronnen dichtgeklapt.
Ik kwam erachter dat Artsen zonder Grenzen deze KGB-expert in maart 2004 op aanraden van de Russische zakentycoon Boris Berezovski voor tienduizend euro had ingehuurd om al het bewijsmateriaal in de Arjan Erkel-zaak door te spitten en zijn FSB-contacten te melken. AZG was op dat moment de wanhoop nabij: er was geen contact met de ontvoerders van Erkel, geen opening. ‘Dus huurden wij zelfs dit soort lieden in’, vertrouwde een AZG’er mij achteraf toe. Limarev kende dus alle ins en outs.
Met Limarev beging ik een pekelzonde: ik betaalde uit eigen zak voor zijn informatie. Dat kon net door de beugel, redeneerde ik, want het was voor mijn boek en niet voor de krant. Ik werd passend gestraft. Limarev gaf veel informatie, gedeeltelijk was die bruikbaar. Hij leverde een adembenemende ontvoeringstheorie over Arjan Erkel. Die kon waar zijn of niet, maar was in elk geval oncontroleerbaar. Het was allerminst de doorbraak waarop ik hoopte.
Limarev, die in de Litouwse pers publiceerde onder de naam ‘Jevgeni Limanov’, bleek een mollige blonde kerel met baardje. Hij was afkomstig uit Vympel, een spetznaz-eenheid van de KGB. Komsomolskaja Pravda had Limarev in een paginagroot artikel opgevoerd als het Europese hoofd anti-Poetin propaganda van de in ballingschap levende oligarch Boris Berezovski. In dat geval was Berezovski slecht van betalen. Limarev woonde in een aftands chaletje, kippen scharrelden in de achtertuin. Daar klaagde hij ook over: hij zat financieel aan de grond.
Limarev was snipverkouden. In zijn vochtige, kille kelder stonden een paar geavanceerde computers waarmee hij naar eigen zeggen contact hield met oude kameraden van de FSB aan het Loebljankaplein. Hij liep tijdens onze gesprekken enkele malen geagiteerd naar een achterkamertje, keerde terug met gewichtige dossiers en las daar stukjes uit voor. Hij beweerde ook vlak voor de vrijlating van Arjan een ‘kleine provocatie’ te hebben geregeld met zijn oude vrienden binnen het FSB-apparaat, die bijdroeg aan de bevrijding. Hij gaf geen details. Als ik meer wilde, moest ik meer betalen.
Ik vond het na twee gesprekken wel mooi zo: alles wat Limarev zei, was ongrijpbaar. Na mijn gesprekken met Limarev concludeerde ik dat de bodem van de Erkel-affaire wel nooit in zicht zou komen en besloot het boek maar te schrijven met wat ik had. Ik worstelde lang met de vraag of ik zijn verhaal kon gebruiken. Uiteindelijk gooide in Jevgeni Limarev uit mijn boek, maar voerde ik hem soms op als anoniem ‘KGB-expert’.
Mijn volgende post is een kladversie van hoofdstuk uit ‘Gijzelaar van de Kaukasus’, met Jevgeni Limarev’s theorie waarom en door wie Arjan Erkel werd ontvoerd. En morgen ga ik eens door oude aantekeningen spitten.