Meisje in de overtreffende trap van roze

Marie Antoinette. Regie: Sofia Coppola. Met: Kirsten Dunst, Jason Schwartzman, Rip Torn, Judy Davis. In: 22 bioscopen.

Roze, rozer, rozest; als er een prijs was voor het gebruik van kleur in een film, dan ging die voor roze naar Marie Antoinette van Sofia Coppola. Roze is de hoofdkleur van deze film, en dan niet het natuurlijk roze van biggetjes en wangen, dat meestal maar een zweem is, maar naar het roze van glazuur en rouge; roze dat expres roze is, luid, duidelijk en schaamteloos.

Marie Antoinette is een biopic van de laatste koningin van Frankrijk, de als Oostenrijkse prinses geboren Maria Antonia, de jongste dochter van keizerin Maria Theresa, die in 1770 met de Franse dauphin Lodewijk XVI trouwde en in 1793 onthoofd werd. Maar in de film van Sofia Coppola is Marie Antoinette op de eerste plaats een meisje, geen meisje dat je nu of toen op straat of zelfs in een paleis kon tegenkomen, maar een meisje dat de overtreffende trap van roze lijkt. Ze past schoenen en ze eet taartjes, ze giechelt en ze roddelt en bovenal glimlacht ze. Zelfs tijdens de merkwaardigste rituelen van het Franse hof glimlacht ze, bijvoorbeeld als ze naakt Franse bodem moet betreden of als ze in het huwelijksbed moet gaan liggen omringd door tientallen hovelingen.

De gebruiken van Versailles kenden we al uit een film als Ridicule (1996) van Patrice Leconte, en ook uit talloze eerdere verfilmingen van het leven van Marie Antoinette, waarvan die uit 1938 met Norma Shearer als de koningin de bekendste is. Er is zelfs een Nederlandse variant, Marie Antoinette is niet dood, van Irma Achten uit 1996. Toch blijft het ongelooflijk om te zien dat de prinses wakker wordt met tientallen hofdames naast haar bed. Als ze opstaat, mag de hoogste in rang haar een hemd aanreiken. Omdat er steeds een hogere dame binnenkomt, wordt het hemd telkens doorgegeven. En Marie Antoinette staat daar maar, in haar blootje.

Marie Antoinette ging twee weken geleden in première op het filmfestival van Cannes. De verwachtingen waren hoog gespannen vanwege Coppola’s vorige films, The Virgin Suicides (1999) en Lost In Translation (2003). Maar haar derde speelfilm viel niet in de prijzen. Sterker nog: Marie Antoinette werd met boegeroep ontvangen. Volgens Franse critici was het een film zonder geschiedenis. Coppola verdedigde zich door te zeggen dat Marie Antoinette geen politieke film is. Nee, een gewone politieke film is Marie Antoinette niet. De Marie Antoinette uit de geschiedenisboeken is in haar film nauwelijks te herkennen. Coppola heeft veel weggelaten. Zelfs de guillotine wordt Marie Antoinette in deze film bespaard. Toch is dat een nogal tuttige verdediging. Ze had haar film lekker wel politiek moeten noemen. Met Marie Antoinette is het meisje eindelijk uit de kast gekomen, en in een orgie van kant en room overdrijft ze wat meisjes mogen. Ze poetst de goudste aller kooien. Dit is een fantasie die in het verlengde ligt van de films over Sissi, de Oostenrijkse keizerin, waarbij generaties meisjes hebben gezwijmeld, maar het is bijna een wraakfantasie. Dat krijg je ervan als je meisjes opvoedt tot meisjes. Eigenlijk is het jammer dat Coppola Marie Antoinette haar beroemde uitspraak ‘laat ze dan cake eten’ afneemt. Het had heel mooi gepast bij al die close-ups van cakejes en petitfours. Kirsten Dunst ziet er ook als een cakeje uit. Ze wordt nergens sexy.

De film werd voor een deel in Versailles opgenomen en de vormgeving van Marie Antoinette is een uitbundig mengsel van anachronismen en historische feiten.

Het opvallendste anachronisme is de muziek. Coppola heeft vooral liedjes van de New Romantics uit begin jaren tachtig gekozen, zoals I Want Candy van Bow Wow Wow en Kings of the Wild Frontier van Adam Ant. Daardoor lukt het haar om de bedaagdheid te doorbreken die kostuumfilms aankleeft. Met muziek uit de tijd zelf is dat alleen Milos Forman in Amadeus gelukt. Het licht in de film is helder, nooit omfloerst zoals we dat van kostuumfilms gewend zijn, en er zijn nauwelijks van die tableaus die ervoor zorgen dat de kijker elk detail goed in zich op kan nemen. Coppola laat de camera dicht om de hovelingen glijden en zwieren of ze gooit er een reeks close-ups tegenaan, van taartjes, schoenen of gezichten. Dialogen zijn er nauwelijks, waarschijnlijk omdat Marie Antoinette niets te zeggen heeft – ze past liever een nieuw paar schoenen. Coppola heeft het lef om die nietszeggendheid in alle opsmuk te laten schrijnen.

Rectificatie / Gerectificeerd

In de recensie Meisje in de overtreffende trap van roze (7 juni, pagina 11) wordt Marie Antoinette, die in 1793 werd onthoofd, de laatste koningin van Frankrijk genoemd. Dat is onjuist. De laatste was Marie-Amélie, echtgenote van Louis-Philippe, die van 1830 tot 1848 de laatste koning van Frankrijk was.