Moskovieten dupe van bouwmaffia

Bankmanager Irina (42) had nooit verwacht een betoger te worden. Maar nu stond ze hier dan, op de stoep van het ministerie van Defensie, met een spandoek. 'Ivanov, geef mijn flat terug.'

Irina is een van de twintig- tot dertigduizend bedrogen huizenkopers in en rond Moskou die miljarden dollars inleverden bij bouwbedrijven, makelaars of staatsorganen. Wie een nieuwe flat wil kopen, betaalt in Rusland namelijk vooruit. Hij is geen koper, maar een investeerder. En investeerders lopen risico.

De koopprijs is in de regel heel schappelijk. De bouwfirma toont glimmende brochures en officiële documenten, verzorgt eventueel een rondleiding over een modderige bouwplaats waar de heipalen al in de grond staan. Tot de opleveringsdatum nadert en de firma spoorloos is, op de bouwplaats niemand iets weet, een vreemdeling in het flatje woont, met waterdicht eigendomsrecht. Of de bouwer vraagt extra geld en de flat is een derde kleiner dan beloofd. De rechtbank helpt zelden: de tegenpartij heeft de connecties en de diepe zakken.

Irina werd bezwendeld door het machtige ministerie van Defensie. 'Natuurlijk ben ik bang.' Deze grijze, nerveuze bankmanager kocht acht jaar geleden voor 104.000 dollar spaargeld een mooi appartement aan de Roebljovski Sjossee, in een elitewijk, bewoond door officieren.

Irina zag in de hoogtijdagen van het bandietenkapitalisme hoe zakenman Mavrodi met gelikte reclamespotjes honderden miljoenen dollars wegmaakte in zijn piramideschema en de oligarch Berezovski met de zegen van president Jeltsin miljoenen stal voor zijn project 'Russische Volkswagen'. Hoe de banken in de roebelcrisis van 1998 failliet gingen en alleen de klanten verloren.

Dat Irina tot die lieden zou behoren die op straat met beduimelde documenten moesten gaan zwaaien, had ze nooit gedacht. Soms hebben ze een sandwichbord op hun buik, met een lange uitleg over hoe een topbureaucraat of zakenman hun spaargeld of woning stal. Massale, onbestrafte zwendel door bureaucratische clans maakt Rusland tot zo'n bitter en wantrouwig land. En onder Poetin is weinig veranderd. Het komt alleen minder in het nieuws.

Irina controleerde in 1998 zorgvuldig de papieren van de firma MRK, het zag er goed uit. Bovendien werkte MRK nauw met het leger samen. Dat begon een nieuw project: grond voor huizen. Het leger bezat grond, maar had geen geld om huizen voor officieren te bouwen. De oplossing waren joint-ventures met firma's als MRK: het ministerie leverde grond, MRK bouwde een flat. Daarvan kreeg het leger 45 procent en de 'investeerders' van MRK 55 procent.

Achteraf had de alarmbel moeten rinkelen toen meneer Blinikov van MRK cashbetalingen in dollars accepteerde, denkt Irina. Toen zij in juli 1998 de sleutels van haar flatje ophaalde, stond het kantoor leeg en was Blinikov weg. De politie vond de echte Blinikov in een ontwenningskliniek: zijn paspoort was twee jaar geleden gestolen. Toen begon een zevenjarige lijdensweg voor Irina en 127 andere gedupeerden van Roebljovski Sjossee 18. De strafzaak werd geopend en nooit gesloten, bij gebrek aan een verdachte. En zolang de strafzaak open staat, mag niemand het bewijsmateriaal zien. Het leger wist opeens niets van MRK en vulde het flatgebouw met officieren. Het stadsbestuur trok zijn handen ervan af: een federale zaak. In Irina's appartement woont nu een kolonel.

De dubieuze praktijken van Defensie zijn het topje van de ijsberg. Svetlana Kalsjnikova van de 'Unie van bedrogen huiseigenaars' heeft een lijst van 330 bouwprojecten in en rond Moskou: van flatgebouwen tot complete villaparken. 'De overheid en de bouwmaffia zijn twee handen op één buik. Veel kopers blijven steken in ontkenning: ze hopen dat het ooit goed komt.'

Svetlana, moeder van twee, werd zelf slachtoffer van klassieke zwendel: haar huis werd dubbel verkocht. Zij nam het niet, verzamelde gedupeerden, begon protestacties. Dat begon in oktober: honderden huizenkopers verzamelden zich netjes met borden langs de Rjazanski Sjossee. Tot de politie per megafoon samenscholingen verbood. Svetlana: 'Toen knapte er iets en blokkeerden wij de straat.' Daarna volgden meer protesten. In de metrogangen schalt tussen waarschuwingen voor verdachte koffertjes nu de aanmaning: 'Waarde burgers! Als u in een flat investeert, bestudeer dan zorgvuldig de documenten en overleg met uw advocaat!'

Veel bouwbedrijven zetten een bord op een stuk grond, lokken 'investeerders' en trekken daarna bedaard rente van hun geld. Anderen gebruiken het geld niet voor nieuwe gebouwen, maar om eerdere gebouwen af te maken: 'witte piramideschema's'. Vorig jaar verbood de Doema bouwers om geld van huizenkopers te vragen voordat een project juridisch rond was. Bij de banken konden de bouwers niet terecht om het gat te dichten: die zijn volgens een andere wet namelijk medeaansprakelijk als het misloopt. Zo stortte de bouwpiramide ineen.

Poetin erkende onlangs het 'pijnlijke probleem' en beloofde de wet bij te stellen. Anton Belakov, een andere voorman van de gedupeerde huizenkopers, verwacht daar niets van. 'Wetten worden opgesteld door de zakenlobby's.' Het enige dat helpt, is lawaai, betogingen. Want daarvoor is de macht extreem gevoelig sinds de 'kleurenrevoluties' in buurlanden, zo bleek eerder.

Maar voor Irina lijkt alles verloren. 'Russische media negeren ons. Wij hebben de verkeerde vijand.' Defensieminister Sergej Ivanov profileert zich momenteel driftig als de kroonprins van Poetin. Hij kan dit nieuws dus even niet gebruiken.