In Graft veranderde het Nederlandse schaatsen

De barre winter van 1963 staat geboekstaafd als een memorabel schaatsjaar. Op 18 januari won Reinier Paping de Elfstedentocht, de laatste die op de televisie in zwart-wit werd uitgezonden. Een kleine maand later, op 16 en 17 februari, werd in het Noord-Hollandse Graft een vierkamp gehouden. Op de 10.000 meter stonden Ard Schenk en Kees Verkerk voor de eerste keer op ijs tegenover elkaar. Schenk won die afstand en Verkerk het eindklassement. Een nieuw tijdperk was geboren.

,,Die vierkamp is voor Graft de belangrijkste naoorlogse gebeurtenis geweest'', zegt schaatshistoricus Marnix Koolhaas, samensteller van documentaire `De Avond van Ard & Keessie'. ,,In het bed waarin Verkerk bij een gastgezin sliep, mocht nadien niemand meer slapen.''

De schaatser uit Puttershoek reed die lange winter van race naar race en kwam zo nu en dan even thuis om de gewonnen bekers achter te laten; anders was er in de auto geen ruimte voor passagiers.

`De eindzege van Verkerk was niet het belangrijkste feit in Graft', schreef een verslaggever van een regionale krant op 18 februari. `De ontdekking was Ad Schenk, zoon van schaatscoach Klaas Schenk. Deze 18-jarige rijder ontpopte zich tot een voortreffelijke stayer.' Ad Schenk, dus, geen Ard.

Op die 17de februari 1963 brak een nieuwe generatie schaatsers definitief door, want Schenk en Verkerk werden na hun opzienbarende prestaties in Graft opgenomen in de kernploeg. En op de televisie veranderde zwart-wit in kleur, zoals vanavond is te zien.

In de uitzending worden unieke beelden getoond. Na een intensieve speurtocht vond Koolhaas amateuropnamen van de vierkamp in Graft. Niet eerder werden er bewegende herinnering uitgezonden van de dag, waarop het Nederlandse schaatsen zou veranderen. Maar dan wel in zwart-wit en niet in kleur, net zoals een ander filmpje van het schaatsduo, dat ook nooit is vertoond. Die beelden werden vastgelegd op 29 december 1964 in Jorwerd, het Friese dorp waar de schrijver Geert Mak een boek aan wijdde.

De film van de wedstrijd in Jorwerd markeert nóg een einde van een tijdperk: nadien reden Schenk en Verkerk nooit meer, zoals in Graft en Jorwerd, op natuurijs. Dat zou niet goed zijn geweest voor de techniek, vond de schaatsbond. ,,Onzin'', zegt Schenk in de NPS-uitzending, ,,want elke aanpassing aan welk soort ijs ook is altijd een goede training.''

In Jorwerd stapte het Nederlandse topschaatsen van tijdelijke uitgezette banen op natuurijs definitief over op vaste banen, op zowel natuur- als kunstijs. ,,De schaatswedstrijd blijft in Maks boek `Hoe God verdween uit Jorwerd' onvermeld'', zegt Koolhaas. ,,Die historische gebeurtenis kan hij in een volgende druk misschien toevoegen.''

In dat geval moet Mak niet vergeten nog een opmerkelijk detail te beschrijven: het puntentotaal van Verkerk (202.687) en de tijd van Schenk op de 10.000 meter (18.16,00 minuut) gelden nog steeds als de baanrecords van Jorwerd; daarmee is de herinnering aan het legendarische schaatsduo Ard en Keessie meer dan elders tastbaar.

In Jorwerd heetten de twee jonge schaatsers nog geen `Ard en Keessie', maar Schenk en Verkerk. Het tweetal werd pas een duo na het Europees kampioenschap schaatsen van 1966 in Deventer. Verkerk leek daar kampioen te worden, maar ging op de 10.000 meter onderuit precies voor het deel van de tribune waar zijn supporters uit Puttershoek hadden plaatsgenomen. Schenk won daarmee onverwacht de titel. Bij de huldiging ontstond spontaan de yell `Ard en Keessie', die de volgende dag werd overgenomen door sportjournalist Frans Henrichs. Een schaatsduo was geboren; met een naam die nog steeds tot de verbeelding spreekt. Gevraagd naar zijn mening over het ontstaan van het begrip Ard en Keessie geeft Schenk de volgende verklaring: ,,Iedereen zag dat Kees die dag beter was, maar door zijn val net niet de Europese titel veroverde. Door onze namen te verbinden in een yell werden we in feite bedankt voor de prestatie die we beiden hadden geleverd.''

Van `Graft' naar `Deventer' is een periode van drie jaar. De winter van 1963 wordt niet alleen herinnerd als langdurig en voor Nederlandse begrippen extreem koud, maar eveneens als de winter die een nieuwe dimensie toevoegde aan het wedstrijdschaatsen.

Vanavond zendt de NPS 'De Avond van Ard & Keessie' uit. Nederland 3, 20.20 uur.