`Hij stapte in zijn uppie in de slangenkuil'

Zelfs bedrijfsblad De Koppeling is veranderd. Het huisorgaan van de Nederlandse Spoorwegen, in de wandelgangen gekscherend `de Pravda van de NS' genoemd, heeft sinds een paar nummers een podium voor discussie. ,,Dat was twee jaar geleden ondenkbaar geweest'', zegt Roel Berghuis van FNV Bondgenoten.

Het komt allemaal door Karel Noordzij, zeggen werknemers. Maandag, 1 juli gaat hij weg bij NS. Dat had hij steeds gezegd: zes maanden, en niet langer. Maar zelfs in die korte periode dat hij interim topman bij NS was, turnde hij het bedrijf helemaal om. Het beleid is in grote lijnen nog steeds hetzelfde als dat van voormalige topmannen Den Besten en Huisinga. Maar mensen práten tenminste weer met elkaar. En dat wordt als een revolutie beschouwd.

Hij begon in januari met de melding dat er geen beursgang voor NS zou komen. Dat gaf rust. In juni rondde hij zijn klus af met het besluit om het gewraakte `rondje om de kerk' af te blazen. ,,Ons model was misschien beter, maar rust binnen de onderneming is ook wat waard'', was de strekking van Noordzij's verklaring. Het resultaat: ,,Conducteurs lopen weer door de trein'', ziet Rikus Spithorst van reizigersorganisatie Rover. ,,Ze zitten niet meer voortdurend in de eerste klas te kankeren dat ze bij zo'n klerebedrijf werken.''

Topman Hans Huisinga en zijn voltallige directie stapten in januari dit jaar gedwongen op toen zij er niet in slaagden 80 procent van de treinen op tijd te laten rijden. Han Noten, directeur personeel van NS Reizigers, beschuldigde een deel van zijn mensen ervan het vertrekken der treinen te saboteren om de directie weg te krijgen. ,,Iedereen vocht met iedereen'', zegt Noten. Aan Noordzij, voormalig directielid van Schiphol en directeur van Transport en Logistiek Nederland, de eer de rommel weer op te ruimen. In zijn eerste week reed al 83,6 procent van de treinen op tijd. Was hij soms een wonderdokter?

Nou nee, zegt men. Hij ging gewoon met mensen praten. Dát was het verschil met zijn voorgangers. ,,Het eerste wat hij deed'', zegt Gerard Wold, voorzitter van de ondernemingsraad van NS Reizigers, ,,was een gesprek organiseren met de bonden en de ondernemingsraden van NS. Een buitenstaander zou zeggen: alle grote monden bij elkaar, een slangenkuil. Ieder met zijn eigen verborgen agenda. Maar Noordzij zat daar heel ontspannen tussen. In zijn uppie, zonder staf. Hij liet nootjes aanrukken, een frisje, een biertje, en zei: `Wij moeten eens praten over de problemen'. Zonder notulen! Dat maakte enorme indruk.''

Ook op de perrons sprak Karel Noordzij personeel aan. Stelde zich voor, kwam op toespraken van de vakbonden. ,,Je snel bij je voornaam noemen, met een anekdote het zijpad kiezen'', analyseert Roel Berghuis van FNV Bondgenoten de `methode Noordzij'. ,,Hij gaf je het gevoel dat je ook iets terug moest doen voor het bedrijf.''

Maar zijn grootste talent, was misschien wel het slechtnieuwsgesprek. Zoals de aankondiging in april, dat de conducteur in de toekomst op een aantal lijnen moet verdwijnen. Die boodschap was onder Huisinga waarschijnlijk de druppel geweest, maar werd onder Noordzij onderwerp van gesprek.

,,Iedereen die zich flexibel opstelde kan zijn baan behouden'', suste Noordzij meteen. Om vervolgens uit te leggen dat als de NS de 22 spoorlijnen wilde behouden die het ministerie bij opbod wil verkopen, NS een zo goedkoop mogelijk bod zou moeten doen. Zonder conducteurs. En het personeel snapte dat. Toch was hij ,,beslist geen Sinterklaas die de meute sussend toesprak als de directie weer eens slecht nieuws had'', zegt Noten. ,,Het was ook Karels eigen verhaal.'' Hij was dus óók de man van de directie.

Eigenlijk heeft alleen reizigersorganisatie Rover kritiek op Noordzij. Hij had zoveel aandacht voor het personeel, dat hij de klant een beetje uit het oog verloor, zegt Rover. Bijvoorbeeld door te verklaren dat hij er begrip voor had dat conducteurs niet meer door de trein durfden, uit angst voor agressie. Of dat hij afwilde van de punctualiteitsafspraak met het ministerie. ,,Daar heeft de reiziger niets aan'', vindt Rover.

De bal ligt nu bij de opvolger van Noordzij. En die is nog steeds niet gevonden. Willem Scholten, directeur van het Havenbedrijf Rotterdam, bedankte voor de eer. NS staat er niet goed voor. Er wordt verlies verwacht dit jaar, voor het eerst sinds de verzelfstandiging in 1995. Ook de punctualiteit is nog steeds niet indrukwekkend met 82,2 over de laatste zes maanden. ,,NS is nog steeds doodziek'', zegt Peter Sul, voormalig concurrent van NS met Lovers.

Verder moet NS het nieuwe dienstrooster nog invoeren en staat de chipcard voor de deur die het treinkaartje moet vervangen. Veel veranderingen voor het personeel. ,,Hoopvol, maar kwetsbaar'', typeert Han Noten de staat van zijn onderneming. ,,Hoopvol omdat de relaties beter zijn. Kwetsbaar omdat er nog veel problemen moeten worden opgelost.''

Met Noordzij zelf gaat het intussen heel goed. Hoewel hij nog vijf maanden `sabbatical' aan zijn vrouw beloofd heeft, wordt hij driftig genoemd als serieuze kandidaat voor het ministerschap van Verkeer en Waterstaat. Maar, hoe bestendig is het bedrijf dat hij achterlaat? ,,Bestendiger dan ooit'', zegt Gerard Wold. ,,Mensen zeggen dat we op een vulkaan lopen die elk moment kan uitbarsten. Nou, zolang het niet rookt, rookt het niet.'' Reizigersorganisatie Rover weet het nog niet. Rikus Spithorst: ,,Als zijn opvolger een Jan Jurk wordt die er als een stier in de porseleinkast tegenaan gaat, is het zo weer oorlog''.