Akkoord na conflictloze gesprekken

Zelfs de bestuurscrisis in de Lijst Pim Fortuyn heeft het strakke tijdschema van de saaiste kabinetsformatie sinds decennia niet in de war kunnen sturen. Vol vertrouwen, en met gepaste blijheid konden Balkenende (CDA), Herben (LPF) en Zalm (VVD) gisteren, na zes weken vrijwel conflictloze besprekingen onder leiding van informateur Donner, kond doen van de geboorte van hun kindje: een beknopt regeerakkoord.

Staande voor een wandtapijt in het gebouw van de Eerste kamer, de Hoorn des Overvloeds voorstellende, maakten de drie wel duidelijk dat van de nieuwe centrum-rechtse coalitie volgend jaar nog weinig wonderen mogen worden verwacht: gezien de slechte vooruitzichten voor de staatsfinanciën in 2003 zal het heel moeilijk worden al volgend jaar veel nieuw beleid te ontwikkelen.

Hoe beknopt het akkoord wordt, moet nog blijken. Donner gaat het document vandaag eerst nog eens grondig herschrijven. Dan gaat het naar de fracties van CDA, LPF en VVD, die er hun goedkeuring aan kunnen geven. Het akkoord zal in ieder geval beduidend omvangrijker zijn dan het `ene A-4'tje' waarover Balkenende tijdens de verkiezingsstrijd ooit repte.

Maar daartegen zal in de Kamer volgende week wel geen bezwaar rijzen. Zowel de beoogde coalitiepartijen als de oppositie zijn maar al te blij dat het debat over het document nog volgende week kan plaatsvinden – in de laatste Kamerweek voor het zomerreces. Na een veelbewogen en uitputtend verkiezingsjaar zijn er weinig Kamerleden die met graagte hun vakantie een weekje hadden uitgesteld. Of dit Kamerdebat erg pittig zal worden staat nog te bezien. De oppositie ziet het centrumrechtse kabinet in wording immers als het enig-mogelijke en er na de verkiezingen van 15 mei zelf toe geadviseerd aan de koningin. Enige opschudding is hoogstens te verwachten van de beoogde coalitiepartners zelf.

Binnen het CDA is een linkervleugel die `rechtse' punten uit het akkoord, zoals verbreding van autowegen, niet met gejuich begroet. Maar gelukkig voor CDA-leider Balkenende is het hele CDA, van links en rechts, ervan overtuigd dat de partij nu hoognodig aan een regering moet deelnemen, wil zij niet het gevaar lopen blijvend in staatkundige vergetelheid te verzinken.

Van de zijde van de VVD-fractie in de Tweede kamer werd eerder deze week enig – zorgvuldig gedoseerd – ongenoegen vernomen met de stijl van het akkoord in wording: te zijïg, te christendemocratisch, was de VVD-kritiek.

Gisteravond, toen de drie onderhandelaars verkondigden dat ze eruit waren, deelde VVD-leider Zalm echter onomwonden mee het bereikte akkoord bij zijn fractie te zullen aanbevelen. De VVD-onderhandelaar houdt zich wel verre van de hooggestemde retoriek over `vernieuwing' en `een nieuwe geest in het land' waarmee Balkenende en Herben deze kabinetsformatie begeleiden. Als het aan hem lag, zei Zalm deze week, zou het document ook wel een lijstje praktische puntjes mogen zijn.

Voor LPF-leider Herben is zulke retoriek juist van kardinale betekenis, om aan te tonen dat hij zich niet – zoals in de LPF-gelederen wel wordt beweerd – door het establishment met mooie praatjes heeft laten inpakken. Het `gedachtegoed van Pim Fortuyn' verkwanseld? Herben wordt niet moe dat geroerd te ontkennen. Deelname aan een coalitie met CDA en VVD is juist `een gouden kans' om te `verzilveren' waar `Pim' jarenlang voor heeft gestreden, zegt Herben, daarbij met name het afgesproken veiligheids- en vreemdelingenbeleid noemend. CDA en VVD gaan er vanuit dat Herben het onderhandelingsresultaat bij zijn fractie ingang kan doen vinden. De mogelijke instabiliteit van de LPF, die thans de voornaamste zorg van politiek Den Haag vormt, manifesteert zich elders: vanuit de `politieke vereniging LPF' die juist deze week voor het eerst in ledenvergadering bijeen komt.

Balkenende en Zalm, beiden Haagse oude rotten, hebben de afgelopen weken nogal nadrukkelijk hun best gedaan de indruk te vermijden dat nieuwkomer Herben er voor spek en bonen bij zat. Hoewel met name de financiële finesses van menig onderwerp aan Herben minder waren besteed, was zijn rol héél belangrijk, bijvoorbeeld als `bruggenbouwer', zo luidde de boodschap.

Maar juist deze week, toen het er door de bestuurscrisis in de LPF echt op aankwam, lieten Balkenende en Zalm in een beeldvorming steekjes vallen. Toen Herben donderdagavond in verband met de crisis in de LPF de besprekingen voortijdig moest verlaten, vergaderden Balkenende en Zalm nog twee-en-een-half uur door en kwamen in opperbeste stemming naar buiten – toen in ieder geval bleek Herben niet echt te zijn gemist.

Op de afsluitende persconferentie gisteravond wierp Zalm zich vaderlijk op als Herbens pr-adviseur. Zalm raadde Herben aan om het `kwartje van Kok' niet aan de automobilist terug te geven in de vorm van een accijnsverlaging, die door de schommelingen in de benzineprijs niemand opvalt. Beter een verlaging van de motorrijtuigenbelasting met veertig procent, suggereerde Zalm, die voor deze methode ook meteen een pakkende werktitel had verzonnen: de Fortuyn-korting. Herben beloofde, enigszins bedremmeld, zijn fractie de keuze voor te leggen.