Kijken met je oren

We zijn op reis in een ver land, vermoedelijk in China of Japan, maar waar we zijn kunnen we niet zien. Als waren we blinden, kunnen we alleen maar horen en luisteren. Een blinde is beter af, want die weet meestal wel waar hij is.

Het is `kijken met je oren', zoals dat permanent geldt voor Vincent Bijlo, de blinde cabaretier, die een aantal van zijn indrukwekkendste luister-ervaringen beschreef in het programmaboekje van Grenzeloos Geluid, een festival voor radio-documentaires dat vorige week plaatsvond in De Balie in Amsterdam. De Reis van Cilia Erens was de opening van het festival en wordt dinsdagmiddag door de Humanistische Omroep uitgezonden.

Cilia Erens is geluidskunstenares en werkt al jaren met geluid op allerlei manieren. Nu eens maakt ze een `geluidswandeling' voor publiek met koptelefoon op verschillende locaties, dan weer een `soundscape', een `uitzicht in geluid', een `geluidsscan' of `soundwalks'. De Reis is een drie kwartier durende `geluidscompositie', gebaseerd op geluiden uit het dagelijks leven. Het resultaat is een collage van samples en citaten, hoorbare vormen van het objet trouvé dat Marcel Duchamp in de beeldende kunst introduceerde.

De Reis is een èchte compositie, een soort symfonie: de tracks vormen delen waarvan de lengte en de aard zijn bepaald en geordend door geluidscomponiste Cilia Erens. Thema's als treingeluiden keren terug als leidmotieven, track nr 5 (een barbecue met krekels) is de traditionele Ländler uit de Weense klassieke muziek.

Er hoeft in onze geest maar een klein knopje te worden omgezet, om De Reis te plaatsen in de grote muzikale traditie van componisten met natuurimitaties: Vivaldi, Bach, Beethoven, Tsjaikovski (die in zijn Ouverture 1812 een echt kanonnetje liet knallen), Mahler en Cage. Het traditionele instrumentarium werd afgeschaft door Pierre Schaeffer (1910-1995), de uitvinder van de musique concrète en de vader van de sample.

Musique concrète kan alle geluid inhouden: ook Frank Zappa componeerde in Beat The Reaper met geluid van vallende regen, het gerommel van de donder, het geblaf van honden, het starten van een auto, en geronk van een vliegtuig en het knallen van automatische wapens van in de Hollywoodse heuvels oefenende schutters.

De musique concrète van De Reis is slechts een graadje concreter dan wat ook al werd gedaan door Johann Strauss, die in G'schichten aus dem Wienerwald ook al een wandeling componeerde: de stad uit, het bos in.

De Reis, morgen, 747 am, 16.02-16.45u.