Wij zien de premier deze week voetje voor voetje zijn weg omlaag zoeken op een angstaanjagend steile helling. Beneden, in base camp, ligt de allerlaatste begroting van zijn tweede (en mogelijk laatste) kabinet op hem te wachten. Maar zal Kok het halen? Zal hij kunnen vertrouwen op de sherpa's die hem langs duistere scheuren en kloven op zijn pad moeten leiden?
Komende vrijdag hoopt het kabinet de basis te leggen voor de Rijksbegroting van het verkiezingsjaar 2002. `Investeren!', roepen PvdA en D66, dus. `Schuld aflossen!', roept de VVD. Tussendoor roepen ze feitelijk hetzelfde. Alle drie de coalitiepartners willen extra miljarden uittrekken voor het onderwijs, de gezondheidszorg en de handhaving van openbare orde en veiligheid. Het kabinet zal de `nieuwe' uitgaven vastleggen in de Voorjaarsnota 2001 (ter verdeling van de meevallers van dit jaar) en in de Kaderbrief 2002 (die de financiële ruimte voor volgende jaar bepaalt).
Voor het lopende begrotingsjaar is zo'n 5 miljard extra te verdelen. Dat zal het probleem niet zijn. De pijn zit in de cijfers voor volgend jaar. Enerzijds claimen de bewindslieden van Kok-II met z'n allen een bedrag van 18 à 20 miljard extra. Anderzijds biedt de minister van Financiën op dit moment 5 à 5,5 miljard. Daartussen gaapt een ravijn van bijna 15 miljard.
Vandaag melden de ministers Borst (Volksgezondheid) en Hermans (Onderwijs) zich bij het Torentje voor gesprekken met premier Kok en minister Zalm. Borst claimt ruim 6 miljard en Hermans ruim 4 miljard. Beiden weten dat ze beduidend minder zullen binnenhalen. Tegelijk staan zij zwaar onder druk om zoveel mogelijk `eruit te slepen', krachtig gesteund door hun staatssecretarissen die alle drie van PvdA-huize zijn (Vliegenthart, Adelmund, Van der Ploeg), aangevuurd door de Kamerfracties en rechtstreeks met acties bedreigd door vakbonden.
De vereniging van huisartsen LHV en de onderwijsbond AOb hebben de stakingsplannen al klaarliggen. De huisartsen doen het niet voor minder dan 1,3 miljard. Ze eisen 150 miljoen extra voor het opleiden van nieuwe huisartsen, 150 miljoen extra voor avond-, nacht- en weekenddiensten en een miljard extra om (meer) praktijksassistenten aan te stellen. Als premier Kok aanstaande vrijdag met te weinig geld de Trêveszaal verlaat, komen de huisartsen de dinsdag daarop in vergadering bijeen en zullen zij reeds de volgende dag beginnen aan een driedaagse staking.
De onderwijsbond AOb heeft de blik vooral gericht op de Voorjaarsnota 2001. De bond eist nog dit jaar 1 miljard extra. Zo niet, dan staan de actievergaderingen gepland voor donderdag 3 mei. Een golf van stakingen zal de week daarop door het onderwijs spoelen.
Bange bewindslieden bedreigd door boze bonden? Nee, integendeel. Borst en Hermans hebben de maatschappelijke pressie deels zelf georkestreerd. Minister Borst heeft de zorgverzekeraars ingeschakeld om te assisteren bij het samenstellen van een stevige miljardenclaim. Omstreeks de jaarwisseling heeft de minister van Volksgezondheid aan `de secor' gevraagd hun wensenlijsten in te dienen bij Zorgverzekeraars Nederland. Het was zo gezegd, zo gedaan. Het leidde tot een opstelsom van 5 miljard, die door de rekenmeesters van de koepelorganisatie is teruggeschroefd tot 3 miljard. Let dus op Els Borst de komende dagen. Vooralsnog eist ze in de binnenkamer 6 miljard. Maar als ze 3 miljard weet binnen te halen, kan ze met opgeheven hoofd naar buiten komen.
Minister Hermans heeft zich vorig jaar, in zogenoemde Spiegelgroep-besprekingen in het Haagse hotel Des Indes, laten bijstaan door `externe adviseurs' als R.J. In 't Veld, A. Rinnooy Kan en H. Wijffels. Deze brainstorms hebben mede bijgedragen aan een eind november verschenen `toekomstvisie', getiteld Bij de les!, die formeel is verschenen onder verantwoordelijkheid van de onafhankelijke Max Geldens Stichting, maar waarbij een ambtenaar van Hermans vermeld staat als een van ondertekenaars. En wat bepleiten de adviseurs? Naast een revolutie in de organisatie van het onderwijs een forse extra investering ,,van circa 10 miljard op jaarbasis (...) en daarnaast een eenmalige extra investering van enkele tientallen miljarden''.
Het zijn bedragen die niet in één jaar zijn binnen te halen. Maar ook voor de korte termijn heeft Hermans een fikse duit in het zakje gedaan. Halverwege de vorige maand heeft de minister van Onderwijs vriend en vijand verbaasd toen hij publiekelijk uitsprak dat de onderwijsbond AOb `te weinig' geld extra claimde. Het gaf een merkwaardige wending aan een driedaagse estafettestaking in het onderwijs. Het komt immers zelden voor dat een Kop van Jut verzoekt harder te worden geslagen. Met minder dan 1 miljard extra voor dit jaar zal Hermans dus in ieder geval niet bij de bonden kunnen aankomen.
En daar zitten ze dan, premier Kok en minister Zalm, tegenover de ministers van de grootste spending departments. De sfeer is constructief, over en weer heerst de bereidheid `eruit te komen' en politiek blijft `een kwestie van keuzes maken'.
Zalm zal aanvoeren dat er deze kabinetsperiode al 16 miljard extra is geïnvesteerd, vooral in zorg en onderwijs, en dat het al prachtig is als daar nog eens 5 miljard, ach vooruit, 6 miljard bovenop wordt gedaan. En nu Zalm toch zo constructief in gesprek is met de collega Borst: ze begon in 1994 met een jaarbudget voor de zorg van 55 miljard, waaraan binnen zeven jaar tijd ruim 25 miljard is toegevoegd. Wat is er eigenlijk met al dat geld gebeurd?
De collega's Borst en Hermans zullen minister Zalm begripvol toeknikken. De problemen in de publieke sector zijn inderdaad niet louter met geld op te lossen. En niet alle wensen kunnen tegelijk in vervulling gaan. Maar ja, de druk uit de samenleving is zo groot, tenslotte.
De vakministers zullen de blik wenden naar de minister-president. Misschien heeft hij nog een onafhankelijke hoogleraar en een Minister van Staat in de aanbieding die de weg kunnen wijzen naar moeilijke maar onontkoombare compromissen.
De Tweede Kamer debatteert deze week over de rapport-Oosting inzake de vuurwerkramp in Enschede.
/s3/nrchub/pages/NH/20010423/101-page-full-cae7d5.jpg)