Vrijdags vrij

Terwijl er volop discussie is over de kwaliteit van het onderwijs aan de jongste leerlingen van de basisschool en er juist ter verhoging van die kwaliteit veel geld is uitgetrokken voor klassenverkleining, is er een tegengestelde ontwikkeling gaande, waarop niemand vat lijkt te hebben. Veel scholen brengen de lestijd terug tot het absolute minimum. De Jenaplanschool Wittevrouwen is zeker niet de enige die besloten heeft het aantal lesuren voor de leerlingen van groep één tot en met vier in te perken. Het gebeurt overal in het land, al speelt het probleem minder op scholen met een groot aantal `zwaargewogen' allochtone kinderen, die ruimer in hun jasje zitten met het aantal leerkrachten. Met name goedlopende, witte scholen weten niet meer hoe ze het groeiend aantal ADV-dagen vervangen moeten krijgen. De rek is uit de formatie, klassen met meer dan dertig leerlingen zijn eerder regel dan uitzondering en door de krapte op de arbeidsmarkt zijn er nauwelijks mensen te porren om als ADV-vervanger van klas naar klas te fladderen.

In de nieuwste CAO zijn leerkrachten van een 38-urige naar een 36-urige werkweek gegaan, en is het aantal vrije ADV-dagen gestegen van 10 naar 14,5 per jaar voor iemand die fulltime werkt. ``Het is leuk bedacht al die vrije dagen'', verzucht Jos van Teunenbroek, directeur van de Utrechtse Jenaplanschool, ``maar de kinderen staan wel elke dag voor je neus. Die hele ADV is een ramp voor het onderwijs.'' Het verminderen van het aantal lesuren is mogelijk omdat de meeste scholen de vier- tot achtjarige leerlingen van oudsher meer onderwijs aanbieden dan wettelijk voorgeschreven is. ``Bij ons krijgt deze groep leerlingen 930 uur les op jaarbasis'', rekent Van Teunenbroek voor, ``maar het wettelijk minimum ligt op 880 uur. Voor dat minimum, plus tien marge-uren, krijgen wij als school betaald. Wij geven dus veertig uur teveel les aan tien groepen.'' Vorig jaar heeft Van Teunenbroek alles uit de kast moeten halen om de herbezetting van de ADV-dagen georganiseerd te krijgen. ``Sommige groepen hebben het afgelopen schooljaar vier tot vijf verschillende ADV-vervangers gehad. Ouders gingen klagen en ook voor de vaste leerkracht van zo'n groep is het vervelend om het werk telkens aan een ander te moeten overdragen. Er gaat toch al veel tijd zitten in die overdracht.'' In januari heeft Van Teunenbroek het bovenschools management ingelicht over de krapte en de onrust die langzamerhand ontstonden. Ze kreeg de vrije hand om ``dichter tegen het wettelijk minimum aan te gaan zitten'', zoals Jaap ter Hellen, bovenschools manager van deze openbare basisschool, het uitdrukt. ``Scholen zijn vrij om de wijziging van de schooltijden naar eigen inzicht door te voeren'', benadrukt Ter Hellen. En dat deed Van Teunenbroek. Ze informeerde her en der bij collega's op andere scholen welke modellen er werden gehanteerd en wat daarvan de voor en nadelen waren. ``Het speelt overal'', benadrukt Van Teunenbroek.

Uiteindelijk werd besloten tot één vrije vrijdag in de veertien dagen en het bekorten van de middagpauze met een half uur. De directeur legde dit voorstel voor aan de medezeggenschapsraad die er mee akkoord ging. Een hele dag in de veertien dagen heeft vele voordelen, legt de directeur uit. De ADV kan op een volledige dag worden opgenomen, hetgeen volgens haar ook voorgeschreven is. Omdat alle leerkrachten er in hebben toegestemd om hun ADV-dag of hun vrije dag als ze parttime werken, alleen op vrijdag op te nemen, behoort het doordeweekse georganiseer van invalkrachten nu tot het verleden, hoopt Van Teunenbroek.

Maar is het ook gunstig voor de leerlingen en hun ouders? ``Voor de allerkleinsten in groep één en twee is af en toe een dagje vrij geen punt, want die hebben daar regelmatig behoefte aan. Voor de kinderen in groep drie is het ook heerlijk, omdat de overgang die ze maken vrij groot is. En tja, voor de kinderen van groep vier...'' Van Teunenbroek aarzelt even en maakt haar zin niet af, maar laat meteen daarop volgen: ``De kinderen vinden het overigens erg leuk om een dag in de veertien dagen vrij te hebben.'' Voor werkende ouders komt er voorschoolse opvang tussen half acht en kwart voor negen, er is een goede overblijfmogelijkheid en de naschoolse opvang wordt uitgebreid met de vrije vrijdag eens in de veertien dagen. Van Teunenbroek vindt het al bij al een `oudervriendelijk' voorstel. Toch werd ze geconfronteerd met boze en ontevreden ouders. ``Dat heeft er mee te maken dat ik samen met de medezeggenschapsraad er voor gekozen heb om hierover geen open discussie met de hele school aan te gaan, maar een model te presenteren'', legt de directeur uit. Achteraf moet ze vaststellen dat er wel iets meer discussie had kunnen zijn, ``maar'', zo voegt ze toe, ``het is allemaal zeer complex, je moet met zoveel belangen rekening houden!''

Jannie Oskam, ze heeft een kind in de kleutergroep en een in groep vijf, was onthutst en `spinnijdig' over de gang van zaken. Ze begrijpt niet dat de schoolleiding en de medezeggenschapraad ouders hier niet bij de besluitvorming hebben betrokken. ``Ik zie best dat je het niet iedereen naar de zin kunt maken'', zegt Oskam, ``maar over een besluit dat zo ingrijpt in je persoonlijk leven en hoge kosten met zich meebrengt voor extra opvang, daar wil ik als ouder over gehoord worden.'' Ze heeft sterk de indruk dat de ADV-problemen van de school op de ouders worden afgewenteld. Ook Maud Beljaars, haar jongste zit in de eerste kleutergroep en de andere in groep drie, heeft het gevoel dat de problemen van de school op het bordje van de ouders worden gelegd. Ze voelt zich erg betrokken bij de school, ze is leesmoeder en doet actief mee aan andere activiteiten. ``Dan verwacht je ook dat je meer betrokken wordt bij dit soort besluiten.'' Meer principieel van aard is haar bezwaar dat ouders nu zelf de kosten voor de opvang moeten gaan betalen. ``Je ziet langzaam aan een verschuiving van publieke middelen naar individuele uitgaven. Je moet gaan betalen voor iets dat vroeger gewoon in het onderwijs zat. Voor sommige ouders kan dat een probleem zijn.'' Verder vreest Beljaars voor kwaliteitsverlies, want juist de kinderen in groep drie en vier die moeten leren lezen en schrijven missen nu elke veertien dagen een hele schooldag. Ze heeft de indruk dat er iets te goed naar de belangen van de leerkrachten is gekeken. Kunnen ouders zomaar met dit soort maatregelen worden geconfronteerd? Zijn daar geen regels voor? De bovenschoolse manager Ter Hellen bevestigt dat er geen regels zijn om ouders direct te betrekken bij ingrijpende wijzigingen van de schooltijden. ``Behalve dan via de medezeggenschapsraad en natuurlijk moet het netjes gebeuren'', vindt de manager. ``Maar ik heb sterk de indruk dat het op deze school keurig is gegaan. Ik vind eigenlijk dat ouders weinig te klagen hebben. Je kunt de zaken namelijk ook omdraaien: ouders hebben jarenlang door de school betaalde opvang gehad.''