Wierook en zijn toepassingen; Weg met Satan

De ene wierook is de andere niet en dat is nog zachtjes uitgedrukt. Wie in de Amsterdamse Kaarsenwinkel annex Poppendokter in de Reestraat wierook gaat kopen, duizelt het al bij voorbaat. Er liggen en hangen tientallen, zo niet honderden verschillende doosjes met geurstokjes of kegels, die volgens de opschriften ruiken naar patchouli, jasmijn, 'spicewood', avondroos, lavendel, of ylang ylang. Het is allemaal import uit Japan, Tibet, maar vooral uit India, dè wierookproducent van de wereld, en het varieert behoorlijk in prijs: van nog geen drie tot 25 gulden voor ogenschijnlijk evengrote hoeveelheden. Er is ook een kast met meer dan 100 eigen wierookmengsels, veelal gemaakt naar Afrikaans of Surinaams recept, die luisteren naar namen als 'peaceful dream', 'satan be gone' of 'glow of attraction'. En dan zijn er nog glazen potjes met pure ingrediënten; olibanum, benzoë, mirre, en kruiden of specerijen als muskaatnoten en kaneel om persoonlijke wieroken samen te stellen.

“New Age, terug naar de natuur, leven in harmonie met jezelf, dat zijn allemaal tendenzen die de verkoop van wierook gestaag doet stijgen”, veronderstelt Klaas Kramer van de Poppendokter. En verkopen doet het; wierook 'met stip' was de afgelopen maanden Satya Sai Baba, suikerzoetruikende staafjes waarmee de Indiase goeroe Sai Baba zijn bekendheid èn inkomen opschroeft.

Wierook wordt van oudsher gebruikt bij religieuze en magische rituelen in Oost en West, de bedwelmende geur en opstijgende rook zijn het symbool voor deze of gene goddelijke geest. Maar het heeft ook prozaïscher toepassingen. “Wierook zuivert de lucht en de atmosfeer, neutraliseert sigarettenrook en verdrijft ongewenste geurtjes,” aldus een van de bijgeleverde folders. Maar niet zelden verspreiden de staafjes muffe of juist doordringend zepige geuren die, zo leert de ervaring, acute hoofdpijn kunnen veroorzaken. Er wordt, erkent Kramer, inderdaad veel rotzooi verkocht.

Zuivere wierook is gedroogde hars die uit bepaalde boomsoorten gewonnen wordt door de schors in te kerven en het vrijkomende vocht te verzamelen. Dat gebeurt vooral in Arabische landen, in een arbeidsintensief proces, en daarom zijn deze wierookkorrels kostbaar. De bekendste zijn amber en copal, benzoë en olibanum. Olibanum, ook wel frankincense (= zuivere wierook) genoemd, en benzoë vormen de basis voor de wierook van de roomskatholieke kerk. Door de gedroogde korrels op gloeiende kooltjes te leggen, verdampen de harsen en komen de geuren vrij.

De (veelal Indiase) wierookstokjes zijn gemaakt van de goedkoopste harssoorten die worden vermengd met houtskool en houtpulp, lijm en geurstoffen. Synthetische geurstoffen: Kramer schat dat 99 procent van de wierookstokjes die wereldwijd verbrand worden, ermee gemaakt zijn. “Dat kan niet anders; de jaarlijks gewonnen rozenolie is hooguit genoeg voor een fractie van de wierookproductie en wordt bovendien grotendeels aangewend voor de parfumindustrie.” Hij rekent voor: “Een kilo rozenolie is gemaakt van 10 tot 20.000 kilo bloemblaadjes - dat zijn vrachtwagens vol - en kost 50 tot 60.000 gulden.”

Toch staat op negen van de tien doosjes '100 procent natuurlijk' of een aanbeveling van die strekking. “Tsja, wat is er nu niet 'natuurlijk'? Je moet het je zo voorstellen,” vervolgt Kramer “In India zitten in grote barakken rijen kinderen van vroeg tot laat die stokjes te rollen, wat dus terecht 'handgemaakt volgens oeroude technieken' heet. Dan moet het ingepakt en verscheept worden, en als wij er nog iets aan willen verdienen kun je nagaan dat in een pakje van 4 of 5 gulden de grondstoffen niks kunnen kosten.”

Hoe het dan zit met de vermeende luchtzuiverende werking van deze stokjes? “Als je de hele dag in een klein kamertje wierook zit te branden zal het wel niet zo gezond zijn. Maar er zitten geen giftige stoffen in, neem ik aan.”

Zuivere harswierook zou wel een antibacteriële werking hebben en behalve als stankverdrijver daarom ook als antisepticum gebruikt zijn bij pest-epidemiën en in leprakolonies. “Maar chloor werkt beter, er is ook geen ziekenhuis meer dat nog ontsmet met wierook”, constateert Kramer droog. Al wordt bijvoorbeeld in psychiatrische afdelingen wel gewerkt met wierook, omdat geuren invloed hebben op emoties. Lavendel is, zo schijnt het, rustgevend; rozemarijn en munt zouden opwekkend zijn en musk op seksuele driften werken. Maar wie stimulerende of ontspannende bloemen- en kruidengeuren wil ruiken kan, aldus Kramer, beter etherische (bloemen)olie verdampen met behulp van een geurlampje. “Dan weet je zeker dat je geen verbrande vulstoffen zit in te ademen.”

Geuroliën zijn ook grotendeels synthetisch gemaakt, want echte bloemenolie is ook voor deze groeimarkt te duur en te schaars. “Dan kan het best een lekkere geur zijn, maar het is minder rijkgeschakeerd,” zegt Kramer. Hij haalt ter illustratie een ampul pure rozenolie (ca 2 ml à ƒ 150) uit zijn persoonlijke voorraad tevoorschijn: dat ruikt als een echte roos. Een flesje rozenolie uit de winkel (15 ml à ƒ 8,50) doet denken aan roos, en dat is al heel wat.

Wie toch de typische wierookgeur wil, kan het beste de korrels en korrelmengsels nemen die weinig of geen opvulmateriaal bevatten, adviseert Kramer, en wie toch stokjes wil branden kan het beste de Japanse of Tibettaanse nemen. Die bevatten doorgaans minder opvulmateriaal en betere - subtielere - geuren. Ze zijn duurder maar ook zuiniger in gebruik. Het nieuwste op wierookgebied zijn de zogenaamde 'smudges': Indiaanse kruidenbundels met witte salie, 'sweetgrass' en bijvoet. Smudges zouden 'negatieve energieën' verwijderen en worden 'traditioneel voor reiniging en bescherming toegepast'. Ze ruiken in ieder geval lekker pittig en het zijn doeltreffende, 100 procent natuurlijke, toiletverfrissers.