Ingenieus nieuw huis voor kunsten in Apeldoorn

Het nieuwe Huis voor Schone Kunsten in Apeldoorn van architect Rudy Uytenhaak is met ingehouden buik en dito budget ontworpen. Eind jaren tachtig besloot de gemeente zowel een nieuw stadhuis te bouwen als om vier bestaande kunstinstellingen - de Kunstuitleen, de Muziekschool, creativiteitscentrum de Doekom en De Gigant (podiumkunsten) - in één gebouw bij elkaar te brengen. Het Huis voor Schone Kunsten zou eerst aan de Grote Markt komen, maar kreeg later een smalle strook in de binnenstad toegewezen. Om vier verschillende instellingen met zeer uiteenlopende functies en publiek hier onder te kunnen brengen heeft Uytenhaak op één plek als het ware twee gebouwen ontworpen die elkaar als een X doorkruisen en haaks op de straat - buik in! - hun perceel zijn ingeschoven.

Het gebouw heeft één element dat dwars over de lengte van het complex loopt, binnen én buiten, en voor de bezoeker als oriëntatiepunt dient: een lange, rechte, hoge muur van rode baksteen. De uitgesproken kleur is essentieel, zoals blijkt uit een litho die in beperkte oplage is gemaakt van een schets in zwart-wit: het rood van de muur is de enige kleur. Een dergelijk houvast is ook wel nodig in een gebouw dat zes ingangen heeft en over vijf verdiepingen verspreid een zaal en drie oefenruimtes voor popmuziek bevat, een concertzaal met tweehonderd stoelen, een bioscoop, een dansstudio, een drukkerij, handarbeidlokalen, een café en de kunstuitleen. De circuits zijn zo aangelegd dat de verschillende gebruikers van het gebouw zo min mogelijk hinder van elkaar hebben. Het meer extraverte uitgaanspubliek blijft op de begane grond; wie voor de muziekschool en het creativiteitscentrum komt, loopt vanaf het Vosselmanplein aan de achterzijde van het gebouw een hellingbaan op en een loopbrug over naar de leslokalen. Op dat punt, net voorbij de loopbrug, openbaart zich een van de mooiste zichtlijnen in het gebouw. Je blik dwaalt eerst langs de rode muur omhoog, door het beglaasde trappenhuis en door het glazen dak met zijn stalen spanten, en dwarrelt dan omlaag, rakelings over de Kunstuitleen naar de straat.

Doordat het gebouw haaks op de Nieuwstraat staat, presenteert het slechts een smal stuk aan de stadskant. Toch krijg je als passant niet het gevoel dat dit grote complex zich van de stad heeft afgewend, integendeel, het gebouw laat openhartig zien wat er binnen zoal gebeurt. Links is het café, in de rode muur is de toegang 'podium', en rechts staat de driehoekige doos van de Kunstuitleen. Aan de andere, stillere kant loopt het gebouw af met grote brede trappen die bij mooi weer als een publieke tribune kunnen dienen, bijvoorbeeld voor concerten op het Vosselmanplein.

Zo complex als de plattegrond is, zo eenvoudig zijn de materialen. De langwerpige doos van Doekom en de muziekschool bijvoorbeeld is bekleed met Eternit-platen die in lange stroken over elkaar heen zijn gelegd op een manier die aan witgeschilderde Amerikaanse houten huizen uit de vorige eeuw doet denken; daarin zijn op regelmatige afstanden vierkante gaten gemaakt waarin de ramen zijn verzonken. Deze strakke, eenvoudige bekleding benadrukt de indrukwekkende lengte van deze vleugel, en het is een teken van de soepele wijze waarop dit grote gebouw zich in zijn omgeving heeft gevoegd dat die lengte niet overheersend of bedrukkend aanvoelt.

Niet alleen het perceel was krap, maar ook het budget. Dat heeft geleid tot een afwerking die robuust, zelfs stoer is, zonder grof te worden. Uytenhaak staat bekend om zijn zorgvuldige detaillering en het Huis voor Schone Kunsten is geen uitzondering. Zo zijn, om maar een klein voorbeeld te noemen, de verzinkte balustrades rond een trap niet direct op de vloer bevestigd, maar op een enkele centimeters verlaagde metalen balk. En het balkon boven het café loopt niet helemaal door tot aan de glazen gevel, maar laat een ruimte van net enkele centimeters open om de doorgaans lage plafonds toch een gevoel van hoogte te geven. Een van de weinige 'extravaganties' die de opdrachtgever zich heeft toegestaan, was de opdracht aan de architect om het meubilair te ontwerpen, dat wil zeggen roestvrijstalen bureau's en de uiterst elegante rvs-cafétafels. Uytenhaak en zijn medewerkers hebben Apeldoorn verrijkt met een gebouw dat ingenieus bedacht is, met een duidelijk gevoel van verantwoordelijkheid voor zijn rol in de stad, en met zeer beperkte middelen zorgvuldig is uitgevoerd.