EMS werkt niet bij een instabiele wereldeconomie; Zeggen dat de chaos op de valutamarkten de interne markt tegenhoudt, zet de zaak op zijn kop

Dat is een natte-vinger-schatting die ik onlangs hoorde van een bankier bij een grote Europese bank. Echt weten doet deze bank het niet, want de centrale banken zijn niet zo behulpzaam als het aankomt op het vaststellen van het prijskaartje van het Europees Monetair Stelsel.

Twee komma acht miljard gulden. Dat is een uitkering van duizend gulden voor iedere werkloze in Engeland; genoeg om een eind te maken aan de honger in Somalië.

Twee komma acht miljard gulden. Ongeveer. Waarom zouden die centrale banken toch zo bescheiden zijn? Waarom zeggen ze niet gewoon hoeveel het kost om de wisselkoers van een munt op peil te houden? Omdat anders de "speculanten' weten hoever ze moeten doordrukken? Die weten immers wat de reserves zijn die beschikbaar zijn voor dit soort interventies. Maar als je je munt alleen met blufpoker kunt verdedigen, is het dan wel de moeite waard om het te doen?

Natuurlijk, de financiële markten hebben veel meer geld ter beschikking dan de centrale banken samen, dus ze winnen het altijd. Dus moet je misschien geheim houden hoeveel het kost om de wisselkoersen stabiel te houden. Maar dan blijft de vraag: is dat zo belangrijk dat daarvoor de burgers in het onwetende gehouden moeten worden? Is de vrije handel net zo belangrijk als oorlog, dat zij geheimhouding tegenover de burger rechtvaardigt? Mogen die kiezers niet zelf bepalen of de prijs het hun waard is?

Het EMS is uitgevonden om de handel tussen landen makkelijker te maken. Stabiele wisselkoersen maken het immers makkelijker voor bedrijven om te handelen met bedrijven in andere landen. Als je iets levert weet je welke prijs je ervoor terugkrijgt, ook als die betaling pas veel later gebeurt. Let wel: het zijn niet stabiele wisselkoersen, maar stabielere wisselkoersen. Re- en devaluatie blijven mogelijk, zij het na overleg met de andere landen in het systeem.

Er zijn vast knappe economen die kunnen uitrekenen hoeveel het Engelse bedrijfsleven baat heeft gehad bij stabielere wisselkoersen, sinds Engeland in 1990 toetrad tot het EMS. Misschien hebben die wel veel meer extra verdiend dan een miljard pond sterling dankzij het EMS.

Maar dan zou zo'n econoom ook moeten uitrekenen wat er was gebeurd als er helemaal geen EMS had bestaan. Dan pas kun je de zegeningen van het EMS tellen. En ik maak me sterk dat dan het verschil minimaal was geweest. Dat is namelijk de grote zwakte van het EMS: het werk prima zolang er geen druk op de koers van een munt komt, maar zodra die wel komt, ontstaat dezelfde crisis als was ontstaan zonder EMS: namelijk, er moet aangepast worden, en dat is een psychologisch en economisch pijnlijk proces.

Dit is dus het probleem van het EMS: het werkt prima zolang de wereldeconomie rustig is en er dus geen druk op munten ontstaat; maar als instabiliteit optreedt, beschermt het systeem niet tegen de markt. Sterker nog: het verergert de crises.

Vraag en aanbod bepalen de prijs en geen overheid is daartegen bestand. Goed, zeggen de EMS'ers, maar Engeland, Italië en Spanje hadden gewoon moeten erkennen dat hun munt gedevalueerd moest worden. Het EMS laat daartoe toch de mogelijkheid?

Inderdaad. Maar dat deden ze nou net niet. Waarom niet? Omdat ze niet met die andere elf ministers om de tafel wilden zitten en met een rood hoofd wilden erkennen dat zij minder waard waren geworden.

Niemand wil zoiets toegeven. Dus zou het makkelijker zijn dat door de markt te laten doen, dan hoeft niemand het toe te geven, dan kan je de schuld geven aan de "speculanten' en verder gewoon doorregeren.

Maar dan wordt toch de markt helemaal gedomineerd door die afschuwelijke "speculanten', die arme politici als John Major vernederen? Integendeel! Die speculanten verkopen juist het pond omdat ze zeker weten dat ze de eerste dagen altijd een sukkel weten te vinden die ze tegen een veel te hoge prijs zal opkopen - namelijk de Bank of England. Dat is dus de bijdrage van het EMS aan verergering van een crisis: de spanning was veel minder hoog oplopen als het pond - en de lira, en de peseta - zachtjes naar een lagere prijs waren afgegleden. Nu wordt het een tijdje kunstmatig opgehouden, totdat plotseling de sluis wordt opengegooid. Geen wonder dat er dan valutacrises ontstaan.

Als je de markt zijn gang laat gaan staan "speculanten' tegen over andere "speculanten' die net zoals zij alleen maar gemotiveerd worden door een ding: hun verwachting van de prijs in de nabije toekomst. En niet worden benvloed door onheuse argumenten als machismo, volhouden van dom beleid. Dan krijg je een echte markt, die vanzelf bepaalt wat de prijs van een munt zal zijn.

Hoe je het ook wendt of keert, het EMS heeft niets goed verricht en alleen maar geld gekost dat veel beter had kunnen worden besteed.

Te zeggen dat de chaos op de valutamarkten de interne markt tegenhoudt is de zaak op zijn kop zetten.

Die chaos wordt veroorzaakt door de interne problemen van landen als Italië, Engeland en Spanje. Die landen zeggen: we kunnen of willen ons land niet op dezelfde manier bestieren als Duitsland. Ze proberen mee te doen, ontkennen dat het moeite kost, en de financiële markten prikken daar doorheen.

Laten we alsjeblieft gewoon toegeven dat wanneer we roepen dat het EMS goed is, we eigenlijk bedoelen dat we blij zijn met de Duitse centrale bank als anker voor Europa. Wie zegt “EMS is goed”, bedoelt eigenlijk: “lage inflatie en lage groei zijn te verkiezen boven makkelijke groei en hoge inflatie.”