Frank regisseert bij Baal Leedvermaak van Herzberg Oorlogsverhalen en onmacht

Door KESTER FRERIKS AMSTERDAM, 26 maart — Leedvermaak, de nieuwe muziektheaterproduktie van toneelgroep Baal, speelt zich af op een bruilofsfeest. De belangrijkste emotie die een aantal van de hoofdpersonen beheerst is de herinnering aan de concentratiekampen die zij hebben overleefd, terwijl zoveel anderen er zijn omgekomen. Juist op deze avond is hun afwezigheid pijnlijk en beklemmend. Degenen die er wel zijn hebben het gevoel dat zij op het feest niet thuishoren. Het stuk bestaat uit meer dan tachtig gespreksflarden, scènes, tussen de gasten. Omdat zij telkens, vaak op onschuldige wijze, herinnerd worden aan jodenvervolging, oorlog en Auschwitz hapert de vreugde. De gemeenschappelijke ervaring in het verleden veroozaakt hun isolement — bang als zij zijn om hun gevoelens prijs te geven — maar toont tegelijkertijd scherp hun overeenkomst aan: het is onmogelijk om het verleden te vergeten, zoals het ook onmogelijk is om over het verleden te praten. In alle opzichten is de tijd waarin zij leven en geleerd hebben schrijnend. Herinneringen aan een onbezorgde jeugd zijn er niet. Voor de meeste gasten is het antisemitisme een persoonlijke ervaring. Judith Herzberg heeft leedvermaak in opdracht van Toneelgroep Baal geschreven; de muziek is van Maurice Horsthuis. Leedvermaak gaat zaterdag (27/3) in première in theater Frascati, Amsterdam. De voorstelling is speciaal gemaakt op Frascati en zal niet op reis gaan. Het stuk wordt gespeeld tot en met 30 april. Regisseur Leonard Frank zegt over de samenwerking met de schrijfster: "Tussen Judith Herzberg en mij bestaat al een jarenlang contact, ook hebben we al lange tijd het planm gehad voor Frascti een voorstelling te maken waarin alle mogelijkheden van de zaal, vooral van de zijwanden met de nissen, uitgebuit zouden worden. Die nissen, gaten in de wanden, zijn ook de gaten in de menen die de oorlog hebben meegemaakt en voor wie de herinnering daaraan dagelijks terugkeert. Door de afbraak van de Grote Wetering (een gekraakt pand in Amsterdam-KF) hebben gaten in de muren een extra betekenis voor mij gekregen: de slopers slaan een muur kapot, de intimiteit van een huis verdwijnt. Gefascineerd en onthutst heb ik dat proces gevolgd."

Hoe is Leedvermak ontstaan f "Allereerst bood Judith Herzberg Baal kaarten aan met teksten,, waarop wij improvisaties hebben gemaakt die Judith tenslotte heeft bewerkt tot de definitieve versie ; van het stuk. Maurice Horsthuis is in de fase waarin wij improviseerden, begonnen met het componeren van de muziek,

die de losse flarden dialoog als het ware met elkaar moet verbinden. Op die manier hebben we beelden, literatuur en muziek tot eenheid samengevoegd." Kun je iets vertellen over je regie-opvatting van het stuk f „De stijl waarin Leedvermaak wordt gespeeld, kun je

het best benoemen met associatief realisme: de toeschouwer moet zelf aanvullen wat in het spel en in het decor fragmentarisch is aangegeven. Hij moet de abrupt afgebroken gesprekken met elkaar verbinden om inzicht te krijgen in de relaties tussen de personen, die niets of bijna niets over zichzelf willen meedelen. In Leedvermaak is er nauwelijks sprake van een ontwikkeling of een plot in de traditionele betekenis. Eerder is het de beschrijving van een 'situatie'; de spanning van het stuk is die van de wisselwerking tussen het heden en het verleden. Alle personen hebben daarmee te maken. „De vraag die voortdurend wordt gesteld is: 'Hoe leef je met het verleden?' De mensen lichten slechts een tipje van de sluier op, omdat zij gewend zijn zich tegen hun omgeving te wapenen in plaats van haar te vertrouwen. Joden leiden een ander leven dat de meeste niet-joden: zij moeten herinneringen vergeten. De kampen zijn de grond voor hun gedrag. Maar wat zij verzwijgen blijft in de voorstelling niet achterwege, integendeel. Er zijn liederen, duetten en koren die de verborgen geschiedenis van de personen onthullen." Wat betekent Leedvermaak voor Baal? „Wij hebben vaker stukken gespeeld over 'de vijand', zoals Voor het pensioen van Thomas Bernhard. Maar nu is het voor de eerste maal dat een stuk zo dicht bij onszelf staat. Judithis het over wie Leedvermaak gaat, en dat geldt ook voor mij. De betrokkenheid is daarom zo groot omdat voor de meesten van ons de oorlog van vitale invloed is geweest op wat we nu doen. Voor de acteurs betekent dat dat ze niet zo sterk op de zaal spelen, niet met power en energie laten zien dat ze er zijn, maar dat jhet accent valt op de karakteropbouw en de psychologische Verfijning van de rol. Ze spelen naakter, gevoeliger; alsof ze weten dat ze niet bekeken worden. Leedvermaak laat geen oplossing zien; evenmin is er een dramatisch hoogtepunt waar je je als acteur op kunt richten. Wat uigebeeld wordt is de onmacht. „Belangrijk is natuurlijk ook dat we met deze voorstelling kunnen aantonen dat Frascati talloze ruimtelijke mogelijkheden bezit, juist die mogelijkheden — de wanden als 'speel-i vlak'; de mobiele tribunes — waarop we onze speelstijl bewust hebben afgestemd."

Leonard Frank (foto NRC Handelsblad/Maurice Boy er)